En tren a Portugal

Debo confesar que o habitual cando defendo que prefiro viaxar en tren a facelo en avión é conseguir unha resposta de certa incomprensión. Por que coller un tren, que fará inevitable dedicar unhas cantas horas á viaxe, cando se pode optar por un avión rápido e eficiente que o reducirá todo á mínima expresión de tempo? O tren non che fai ir ata a fin do mundo (tamén coñecidos como aeroportos) para poder ir a onde queres, non hai que estar vinte horas antes na estación e… alguén pode discutir o encanto que teñen os vagóns – cafetería, mesmo agora que deixaron de ser encantadores restaurantes pasados de moda? O encanto de viaxar en tren é indiscutible.

O certo é que o interese por viaxar en tren, dende eses tempos pretéritos nos que os prohomes facían lobbies para que o tren parase na súa vila, non é unha cousa que só me teña seducido a min. Viaxar en tren segue tendo o seu encanto (aínda que non sexa no luxoso Transcantábrico) e ademais ten certo mercado. Segundo un estudio de Euromonitor, o ferrocarril está vivindo un revival na rexión de Asia Pacífico e na Europa Occidental, animado pola preocupación polo consumo de carburantes e a contaminación (un avión é máis contaminante que un tren) e pola inversión crecente que os gobernos desas zonas están facendo en desenvolvemento das vías ferroviarias e dos trens de alta velocidade. E, aínda que os países desas rexións están aínda por detrás do gran líder do mercado ferroviario (Xapón e India son quen máis viaxeiros transportan por tren), a tendencia é a unha certa recuperación do tren.

Pero… que podes facer cando amas viaxar en tren pero vives nun lugar que foi castigado polos deuses das malas conexións ferroviarias? Iso era o que me preguntaba na estación de Vigo Guixar, mentres tomaba notas do comezo da miña aventura ferroviaria e esperaba un tren a Portugal.

Galicia non é o mellor lugar para viaxar en tren. Se unha (poñamos eu) quixese ir de Santiago a Lugo en tren non podería facelo, porque esa liña non existe. Se lle preguntas á web de Renfe, podes atopar varias combinacións con cambio en Ourense, Monforte ou na Coruña, aínda que posiblemente sexa unha aposta de turismo extremo non moi confortable. De Santiago a Ferrol é posible ir nun tren de noite (o Alvia que vén de Madrid), ao que lle leva unha hora e media. O certo é que só viaxar en tren polo chamado Eixo Atlántico (que en realidade só é unha parte dese eixo, posto que só vai de Vigo á Coruña) é máis ou menos doado. Se o que se quere é saír desa liña principal e ir un pouco máis alá, as cousas comezan a complicarse. Está o tren a Madrid (moi mellorado nos últimos anos) pero en realidade non moito máis. En Praza fixeron unha análise de todo o que se pode (ou máis ben non se pode) facer en tren en Galicia, ao fío desas inauguracións de última hora pre-campaña electoral das eleccións locais,  e as conclusións son que o tren en Galicia é algo lento e que non permite moitas alegrías.

Pero volvamos á estación de Vigo Guixar e a esta crónica de viaxe sobre como ir a Portugal dende Santiago e non desesperar no intento.

Galicia non é o mellor lugar para viaxar en tren. Se unha (poñamos eu) quixese ir de Santiago a Lugo en tren non podería facelo, porque esa liña non existe.

Portugal está tan preto de nós que moitas veces e é tan doado chegar en coche que iso fai esquecer que aínda queda moito camiño por andar no que a comunicarse se refire. Chegar a Portugal non é tan complicado como podería ser chegar a outros lugares. Como me dicía unha amiga viguesa, de Porto a Vigo hai polo menos media ducia de autobuses diarios. De Vigo a Lugo posiblemente, estimaba, non hai nin a metade. O meu obxectivo era, para esta viaxe, Porto e a miña necesidade chegar ata alí en transporte público partindo de Santiago e non do tan ben conectado Vigo.

Unha rápida ollada na web de Alsa demostrou que o bus non era realmente practicable (e cando unha prefire viaxar en tren sempre acaba tendendo a ir directamente á web do operador ferroviario de cabeceira…): de Santiago só hai un bus a Porto diario e sae ás 12 do mediodía (lévalle como catro horas chegar ata Porto). Así pois (non todo o mundo pode marchar ás 12 dun venres) o tren e facer un transbordo era a opción máis axeitada.

A web de Renfe confirmoume que podería chegar a tempo collendo un tren a Vigo na tarde e facer un transbordo ao tren que sae a última hora da tarde dende Vigo a Porto. Non fun quen de mercar un billete directo de Santiago a Porto na web (se alguén sabe como mercar un billete con transbordo merece a consideración de xenio… ou eu simplemente a de inepta) pero si de facerme primeiro cos dun traxecto e logo cos do outro. Terrible descubrimento, iso si: é imposible volver no mesmo día, posto que o tren de Porto a Vigo chega a Vigo as 22.30 e o derradeiro de Vigo a Santiago sae… ás 22.30 (moi mala idea para os programadores de horarios e traxectos).

O traxecto en tren a Vigo non ten moita novidade: estudantes de venres que van pasar a casa a fin de semana (e que baixaron en masa en Vilagarcía), mensaxería electrónica que permite saber que parada é a próxima, máquinas de vending (eu sigo pensando que aquela idea que tiveran no pasado de poñer un carriño de venda de cousas era algo fabuloso….), as clásicas paradas… Facer unha crónica de viaxe de un Santiago – Vigo non tería nada de exótico. Cheguei a Guixar ás sete da tarde (cunha hora para coller o seguinte tren e poder facer a miña investigación con calma) e senteime na estación a esperar que dese a miña hora. Cando baixei do tren de Renfe, o de Comboios de Portugal estaba agardando xa na vía xusto do lado: unha composición de dous trens, un espectacularmente sucio no exterior e outro cheo de grafitis. Unha muller do servizo de atención en estacións estaba a limpar o interior mentres os pasaxeiros do tren A Coruña – Vigo baixabamos e eu me dirixía a esperar á cafetería.

Dende a ventá, co meu café diante (non moi rico, debo confesar), podía vixiar o tren portugués e tamén os movementos de xente pola estación. Confeso que esta non foi a primeira vez que fixen un traxecto así: hai uns anos, cando o tren Porto-Vigo era aínda unha experiencia de moitas máis horas (un tanto esgotadora)  na que se paraba en toda canta estación portuguesa había no camiño (aínda que o peor era en realidade o traxecto Tui-Vigo, cando daba a sensación de que o tren se lanzaba a percorrer Galicia enteira para facer da experiencia algo máis turístico) xa o collera, a pesar das alertas de que era unha viaxe infinita e de que Comboios de Portugal destinaba a darlle servizo aos trens que estaba para morrer (ou iso pensaban os que xa colleran esa liña). A experiencia tiña sido tan esgotadora como me fora adiantado. O tren era vello, o traxecto entre Tui e Vigo parecía infinito e o trazado era un tanto sorprendente. Por que estabamos en Redondela se Redondela viña despois de Vigo?, me preguntara cando estaba anunciando con gran felicidade polo móbil que estaba a piques de chegar (unha que non entende de trazados vintage de vías).

A experiencia mellorou moito (tampouco era moi difícil conseguilo). Agora o tren só inverte dúas horas e uns dez minutos, as paradas son moitas menos (Vigo, Porto e tres estacións portuguesas entre medias) e aínda que segue pasando por Redondela non parece unha aventura tan extrema (quizás porque xa anoitecera e non era moi consciente de por onde estaba pasando). Por cambiar ata lle cambiaron o nome ao tren (agora é o ‘Tren Celta’, do máis imaxinativo) e os medios sacan de vez en cando noticias positivas sobre a liña (hai un par de Atlántico Diario sobre altas ocupacións na liña e unha incluso sobre un día no que se venderon todos os billetes e hai outra de hai uns meses cunha sorte de promesa de que farán un AVE Coruña – Lisboa que unirá as dúas cidades en catro horas). Pero o certo é que chegar a Porto en tren é aínda unha aventura.

Sentada na estación de Vigo reflexionaba, por exemplo, sobre o absurdo de que non exista un tren directo que evite ter que facer transbordo. E, mentres escoitaba como chamaban aos viaxeiros dun media distancia a Pontevedra e vía como lle acendían as luces ao tren de Porto, facía un estudo de mercado low cost na miña cabeza sobre o potencial que podería ter para Renfe contar cun tren de longa distancia que fixese un percorrido dende Coruña a Portugal. (E na miña mente, queridos amigos de Renfe, a liña é do máis rendible). Nos anos 70, por certo, o tren rexional que ía de Coruña a Vigo chegaba ás veces tamén a Portugal.

Mentres esperaba tamén descubrín que existía un tren misterioso que chegaba de Valença ás nove da noite (non tanto… ademais do Tren Celta hai un Rexional Expres que fai o traxecto Vigo- Valença do Minho dúas veces ida e dúas veces volta cada día: lévalle case unha hora, a pesar do expres).

En canto o panel luminoso da vía mostrou xa que aquel era o tren a Porto decidín que tiña que comezar a miña aventura. Merquei unhas gominolas e un botellín de auga, estirei a asa do meu trolley e achegueime á plataforma. A parte da composición chea de grafitis estaba completamente iluminada, aínda que as portas estaban totalmente pechadas. Unha revisora de Renfe ía avisando á xente que ía chegando de que tiñamos que avanzar ata a parte dianteira e montarnos no primeiro tren. Si, amigos, o tren sucio, o mesmo que parecía que tivera que percorrer unha lameira para chegar ata nós, era o noso tren. (E si, meus queridos, os avisos tiñan ese toque tan vintage de que cho teña que explicar un humano).

Era un tren do pasado, ruidoso e nada confortable.

Que podo dicir del (ademais de que manchei as mans intentando abrir a porta do meu vagón antes de darme por vencida e entrar pola que xa estaba aberta)? O tren tiña un certo regusto soviético. Non había paneis electrónicos, nada de portas que se abren soas, nada de megafonía e por suposto nada de asentos reclinables ou con repousa pés. Era un tren do pasado, ruidoso e nada confortable. Podería ser como un rexional a Ourense: nunca montei nun deles, pero cada vez que os vexo saír da estación de Santiago imaxino que así son por dentro. Posiblemente, as alertas que lanzaron aqueles conselleiros ben intencionados de que a liña Porto-Vigo era na que certos trens portugueses daban o seu último suspiro seguía sendo aplicable.

Dúas turistas polacas que non falaban máis que polaco (e un par de preguntas e afirmacións en inglés, aínda que non entendían moi ben o que eu lles respondía) preguntáronme se aquel tren era o que ía a Viana do Castelo (era), aínda que non puiden explicarlles moi ben que parada ía ser a súa. A cartelería era duns cantos anos atrás e, por tanto, a liña que nos mostraba (Linha do Minho!) non era nin por asomo a nosa, por moito que as turistas me sinalasen que no mapa aparecían tanto Vigo como Porto (e unha morea de localidades entre medias). Elas eran as miñas dúas compañeiras de viaxe, xunto cunha silenciosa muller portuguesa cuns zapatos de tacón que non parecían moi confortables e un matrimonio luso que estivera agardando comigo na cafetería da estación e que levaban unhas cantas bolsas de Sfera. O tren gañou uns cantos viaxeiros máis en Valença (así que, facendo un exercicio de xornalismo-ficción, podo apostar que se lle preguntásemos a Renfe por que non lle prestan máis atención á liña nos dirían que non ten unha ocupación na súa parte o suficientemente relevante). Durante a parte portuguesa da viaxe si houbo movemento de viaxeiros e por tanto si parece que o tren consegue unha mellor ocupación (aínda que non se cadra a suficiente como para que nos poñan un tren mellor).

Cando chegamos a Porto, tiñamos pasado por dous revisores de dúas compañías de tren e por unha fronteira que a ninguén realmente lle importa xa. O ruído infernal do tren parou cando nos paramos na estación e a viaxe – e a crónica da experiencia – remotou con ela. Nas vías esperaban aos seus viaxeiros os trens modernos de Comboios de Portugal (os que me atrevería a dicir que son os trens de verdade). Volvín tirar da asa do trolley e encamiñeime ao metro.

*Debo facer notar que o tren no que volvín de Porto a Vigo si era máis moderno, aínda que non moito máis. Pero, polo menos, xa non tiña un aire soviético.