Un dos principais problemas ao escribir sobre libros —ou esa é a experiencia que vivimos nesta redacción— é a de non caer no simple o que me gustou contra o que non. É dicir, é moi complicado non cruzar a liña entre o subxectivo e a análise disque en serio e non reducir todo a “é que a lectura deste libro foi estupenda” (ou non).
Ás veces, funciona, certamente. Dalgúns libros ou dalgunha autora escribín ou falei ata o aburrimento porque simplemente son fangirl (querida Magda Donato, estou a falarche a ti!). Sen embargo, nalgúns casos tiven que facer un esforzo por separar o meu eu como lectora do meu eu como persoa que escribe sobre libros e sabe (e ten) que ver máis alá do que o seu propio gusto persoal lle di.
Todas estas reflexións acompañáronme durante o proceso de lectura —e achegamento— a Claro de Lúa, de Puri Ameixide, unha das novidades do segundo semestre do ano de Xerais. Cando souben que o ían publicar e vin os apuntes sobre o que ía o libro, sentín que era o que levaba moito tempo querendo ler entre as novidades en galego (e escritas orixinalmente en galego). O meu temor era entón deixarme levar pola paixón e non ser exactamente obxectiva coa historia, que o meu entusiasmo polo tipo de libro puidese con todo.
Claro de lúa é unha novela histórica, ambientada na Galicia de xusto antes do comezo da Guerra de Independencia a onde chega o herdeiro inesperado dunha propiedade na Guarda (un músico frustrado que deixou a carreira cando asumiu que nunca sería brillante) e onde vive unha muller que acaba de quedar sen ninguén na vida coa morte da súa protectora. E a novela preséntase, ademais, como unha historia con ecos de Jane Austen e Charlotte Brontë (mesmo non me puxen repugnante cando o lin co de que Austen e as Brontë se parecen como un ovo a unha castaña…). Se sumas todo isto, a miña reacción só podía ser a dun gif deses de “queda con todos os meus cartos”.
As miñas expectativas eran as de atoparme cunha novela de romántica histórica (algunha vez xa dixen que o feito de que a narrativa galega non conte con novelas románticas, o xénero máis vendido nalgunhas estatísticas e un dos máis vendidos noutras, di moito do estado da literatura galega a nivel comercial). Pensei que sería a novela de romántica histórica que levaba tanto tempo agardando.
De entrada, hai que deixar claro que Claro de lúa non é unha novela romántica, ou non é unha novela dese xénero seguindo todos os criterios que habitualmente se usan para clasificar estes textos. Non pasaría os estándares en termos de características da Romance Writers of America, RWA, o organismo que marca o patrón ouro da novela romántica. É máis ben unha novela histórica con toques románticos, outro subxénero bastante habitual nas listas de libros das mesas de novidades e nas listas dos máis vendidos.
E a partir de agora é cando a miña crítica se divide. Está por un lado o plano persoal e por outro o de persoa que escribe de libros.
No plano personal: non foi a miña cunca de té
No plano persoal, e posiblemente polo elevado cúmulo de expectativas que Claro de lúa espertara xa en min, o libro non acabou de ser, usando a expresión inglesa, a miña cunca de té. A lectura fíxoseme lenta (a novela colle bríos na recta final, iso si) e non acabei de conectar coas personaxes.
Como ocorre en non pouca literatura popular (galega e española), os protagonistas e os secundarios entraban moi facilmente nas súas clasificacións estanco, especialmente os femininos. Temos á muller do pobo que é moi sabia, temos á inimiga polos favores do love interest que é arquetipicamente frívola (#teamdeixemosdepenalizarásrapaciñasfrívolas) ou temos á protagonista doce e inocente (tipo de protagonistas que, deixádeme que vos ensine un termo da comunidade de lectoras de romántica, rozan facilmente o TSTL, too stupid to live, demasiado parvas para sobrevivir).
Para min, como lectora, este tipo de representacións femininas son as que fan que me resulte más difícil conectar con algunhas novelas e con algunhas historias. Se cadra, os interesantes debates que as autoras de romántica estadounidenses protagonizan e a importancia que se lle dá nese xénero e nesa literatura por parte da nova xeración de escritoras á representación téñenme mal acostumada. (Deixádeme que faga outra cuña publicitaria: as análises, os debates e as críticas máis interesantes que lin sobre feminismo, literatura e representación; visibilización das minorías ou presenza de personaxes LGTBIQ en literatura nos últimos tempos viñeron da Romancelandia estadounidense).
Por que penso que Xerais debería seguir publicando este tipo de novelas
Pero ao mesmo tempo que lía e ía pensando en todas estas cousas como lectora privada, por así dicilo, ía chegando a outras conclusións sobre o libro. Porque si, Claro de lúa non funcionou comigo e non é o libro que eu persoalmente agardaba, pero si é un libro que podería ter un público moi elevado e que podería chegar a moitos lectores, e a moitos lectores que non son o perfil habitual que imaxinamos cando pensamos na-xente-que-le-en-galego™.
Como lle comentaba a unhas amigas falando do libro e falando das miñas dúbidas e cuestións sobre como escribir sobre el, non quero que pensedes que esta é unha mala crítica (non o é). É un achegamento a dous niveis sobre o texto, no que a parte non persoal sabe ser os valores desta novela e o seu potencial. E non quero que pensedes que é unha mala recensión, porque sobre todo non quero que as editoriais galegas deixen (ou nunca cheguen a empezar a seguir con) de publicar este tipo de novelas.
Porque a historia de Ameixede é o que a industria editorial anglosaxoa chama un “book-club book”, libros que abordan temas entretidos, que teñen un elemento que engancha (unha historia de amor ou un misterioso crime ou un segredo familiar, etc., etc.) e que, ademais de ser unha lectura agradable (no sentido de que che fai pasar un bo momento e de xeito entretido, non falamos do Ulises) permite que cando se reúnen os participantes para analizar a historia teñan moitos fíos dos que tirar, dos de entretemento pero tamén dos máis “serios”. E ademais estas historias habitualmente chegan a variadas demografías de lectores (e sobre todo lectoras, que non esquezamos con o mainstream do público lector).
E ademais tamén creo que este tipo de historias son un primeiro paso para crear un público lector e un portfolio de obras cun obxectivo moito máis comercial e cunhas historias máis orientadas ao entretemento, do estilo que poden ser as de María Dueñas, Kate Morton ou —por que non e cando o verán os meus ollos??— Lisa Kleypas ou Tessa Dare (dúas das raíñas da romántica en inglés)*. Para publicar ese tipo de libros e para que un sistema editorial os produza hai que pasar por certas etapas. O sistema editorial non nace aprendido! Non hai máis que mirar as novelas de romántica que se publican España por autoras que escriben directamente en castelán (e non que é difícil moitas veces atopar cousas boas e que non chegou nin de lonxe ao nivel de sofisticación das anglosaxoas) para comprendelo.
* E si, xa sei que hai novelas policíacas en galego e misterios, pero iso é só unha parte do sistema da literatura comercial
