* Colaboración de Lucía L. Bayo
Hai pouco pouco máis dun ano Cibrán Rico e Suso Vázquez puxeron en marcha o proxecto editorial Fabulatorio para “comprobar en primeira persoa o funcionamento, ou non, de novos modelos e novas maneiras de facer no mundo do libro”. En plena crise do sector, estes dous arquitectos de formación lanzáronse a editar porque están “cada vez máis convencidos de que os ritmos acelerados e a obsolescencia que marca a lóxica do consumo casan mal co tempo que propoñen os libros e co pracer de pararse a non facer nada máis que ler”.
Fabulatorio presenta unha filosofía de traballo diferente tamén na distribución. O modelo híbrido de venda a través da súa páxina web e de colocación directa en librarías seleccionadas está funcionando: as edicións de ‘A casa do Oscar’ de Luis Díaz Díaz e de ‘Ostalgia’ de Simona Rota están xa esgotadas, e ao redor dun 60% dos exemplares das dúas edicións foron vendidas directamente a particulares a través da web www.fabulatorio.org.
A orixinal proposta destes editores tamén comezou a colleitar os seus primeiros recoñecementos. ‘Ostalgia’ foi incluído na lista da biblioteca do ICP de Nova York entre os mellores fotolibros do 2013, e foi tamén seleccionado para formar parte da mostra ‘Books that are photos, photos that are books’ no Museo Reina Sofía de Madrid.
– Como nace a idea de crear Fabulatorio na primavera do 2012?
Nese momento levabamos varios anos deseñando libros e tendo a sorte de colaborar con moi bos editores e, dalgunha maneira, apetecíanos experimentar a posibilidade de afrontar a produción de libros dun modo global —edición, deseño e produción— deixando que cada unha desas fases se contaminen e se inflúan reciprocamente, valorando por exemplo, aspectos sobre a impresión no momento de concibir a idea da edición e viceversa. Por outro lado Fabulatorio era unha maneira de comprobar en primeira persoa a viabilidade de pequenas iniciativas aproveitando a capacidade de comunicación e difusión da rede.
Quizais a razón principal sexa o moito que nos gustan os libros, que foi o que fixo que nos adiquemos profesionalmente ao deseño editorial a pesar da nosa formación como arquitectos. Fabulatorio é tamén un lugar para a experimentación e para desenvolver ideas que despois alimentan os encargos de deseño que asumimos dende desescribir, que é a nosa outra cara profesional.
– Cal é o obxectivo de Fabulatorio?
As aspiracións que compartimos son quizais a de seguir publicando libros que poidan resultar interesantes ou estimulantes para alguén, que estean ben realizados e que axuden á comunicación dunha idea; que o proxecto vaia avanzando e evolucionando pouco a pouco, sen présas, e que sexa sostible dende o punto de vista económico.
– Que tipo de libros pretendedes publicar a medio-longo prazo? Estades abertos a todo tipo de xéneros ou só a aqueles que vos permitan desenvolver unha maior creatividade?
Cando comezamos a pensar en Fabulatorio, sexa pola nosa formación ou polos nosos intereses, fixamos o concepto de «cultural visual» como o campo de edición no que pensamos que podiamos aportar algún valor. Nesa lóxica encádranse os fotolibros que xa editamos e que pretendemos continuar publicando —ao longo deste ano editaremos o libro «Unidade veciñal» de Tono Mejuto e o libro «Boas noites» de Jesús Madriñán—. Temos en proxecto tamén poder comezar a editar libros sobre deseño.
O feito de editar poesía xa é diferente, e quizais supoña unha anomalía dentro do plan tan pouco planificado que nos marcamos. Temos que admitir que cando xurdiu a posibilidade real de editar o poemario «kleinigkeiten/cousiñas» de María Reimóndez entrounos unha vaga de inseguridade, quizais porque era unha novidade para nós ou quizais porque no país sempre houbo moi bos editores de poesía. Nese sentido colaborar con María Reimóndez foi sen dúbida unha sorte e o mellor antídoto, e temos a idea de continuar editando pouco a pouco novos poemarios.
– No voso ideario dicides que queredes poñer en dúbida -e repensar- a realidade. A que vos referides exactamente? A repensar o sector editorial? A repensar a maneira de facer libros en papel?
Quizais ese «repensar a realidade» no fondo non é máis que a vontade de manter unha actitude crítica. Por outra banda, cremos que todas as ocupacións creativas en xeral, e o bo deseño en particular —o que non é só cosmética—, comparten ou deberían compartir esa arela. Cando un deseñador industrial, ou un artesán, concibe unha nova cadeira no fondo está repensando o feito de sentarse, de que maneira se pode mellorar e facer máis confortable tendo en conta aspectos económicos, medioambientais, construtivos, ergonómicos, etc. O mesmo podería dicirse dun arquitecto cando proxecta un espazo para una función concreta, ou dun escritor cando escribe unha novela. Se cadra sexa esa intención de repensar, de interpretar continuamente o mundo e a realidade, o único que lle dea sentido a que sigamos deseñando cadeiras ou escribindo novos libros.
– A reinvención e revalorización do libro como obxecto é unha tendencia detectada en librerías e feiras de todo o mundo, hai en Galicia mercado suficiente para facer este tipo de edición?
Seguramente non. De todos os xeitos cremos que xa vai sendo hora de relativizar e desprenderse de moita da linguaxe e das ditaduras do pensamento único que marca ese «mercado» para establecer o que pode ou non pode ser.
Salvando moitísimo as distancias, acaso existía un «mercado» para Díaz Pardo e Seoane cando decidiron poñer a andar a nova etapa Sargadelos? Cústanos pensar nalgún estudo da época que apoiara a idea de crear en Galicia unha empresa de cerámica cuns procedementos industriais tan vangardistas no seu momento, recuperando e investigando formas da memoria gráfica do país, e adicando parte dos beneficios da actividade industrial para activar en paralelo o laboratorio de formas, Edicións do Castro ou o único museo de arte contemporánea que existiu en Galicia durante moitos anos. Ou voltando máis ao presente e analizando, por exemplo, o caso de Tono Arias e o proxecto Dispara, diría o mercado que ten algún sentido montar unha tenda especializada de fotolibros na Estrada?, pois seguramente tampouco, pero aí está e é unha sorte que sexa así.
– Fabulatorio quere poñer o foco na forma, na beleza, nas sensacións que produce o libro e os materiais e elementos que o compoñen, pódese considerar o libro como unha obra de arte en si mesma? Que papel xoga aquí o contido?
Salvo nos casos nos que un artista empregue conscientemente o libro como formato para desenvolver as súas ideas —aí están por exemplo os casos de Sol Lewitt ou Dieter Roth —, non cremos que o libro poida considerarse nunca unha obra de arte.
Por outra banda a beleza, sexa no sentido clásico ou romántico do termo, deixou de formar parte das aspiracións de artistas e deseñadores, e agora son a emoción ou a experiencia os principais referentes simbólicos, moi na liña do culto ao individuo do posmodernismo. É posible que, reaccionando contra todo iso, no mundo do deseño se perciba dende hai tempo a necesidade de recuperar os valores enunciados pola modernidade da primeira metade do século pasado: funcionalidade, oficio, austeridade, ética, etc.
Tamén Seoane dicía nun dos seus escritos sobre deseño que o libro galego caracterízase ao longo da historia por unha vontade de renuncia ao ornamento. Ese binomio que forman para nós a modernidade e Luis Seoane define unha tradición na que nos sentimos cómodos traballando, e da que pretendemos partir cando comezamos a editar e deseñar un novo libro, tendo claro que o seu resultado formal non ven de aplicar uns a prioris estéticos, senón dun conxunto de decisións que teñen coma fin comunicar un contido da maneira máis efectiva posible. Todo xorde do contido.
– Tendo en conta o anterior, competirá o libro-obxecto co libro dixital enriquecido á hora de crear sensacións e aportar valor aos contidos?
O problema co concepto de libro-obxecto é que se tende a asociar cunha certa idea de exclusividade, de rareza ou de artefacto incluso. Na liña de aproveitar as capacidades do libro para establecer unha comunicación máis «intensa», se é que se pode dicir así, sentímonos moito máis cómodos coa idea de «textos híbridos» da que falan María Serrano e Alberto Hernández en The Publishing Lab. Un dos exemplos canónicos desa maneira de entender as ferramentas do deseño editorial como parte integral da narración é o libro Cent mille milliards de poèmes de Raymond Queneau.
O noso é un achegamento máis «silencioso», pero si que cremos que o deseño editorial ten unha serie de ferramentas de seu que poden axudar moito á comunicación dun contido. Poderíase dicir que o libro en papel promove unha narratividade específica na xénese do propio texto e na maneira de experimentalo, ou que ao longo de moitos séculos de historia, coas súas lóxicas evolucións técnicas e conceptuais, estableceu un código propio que debería ser diferente do que se desenvolva co libro dixital nos próximos anos.
– Sería posible combinar as dúas formas de edición?
Cohabitarán sen moito conflito a edición en papel coa edición dixital: non cremos moito na confrontación, en parte promovida polos medios, entre as dúas formas de edición, como se o porvir dun modelo significase á forza o abandono do outro.
Nos próximos anos vaise escoitar moito ruído ao redor do libro dixital, e quizais non tanto polo que supón de novidoso ou polos beneficios que aporta, senón máis ben por todo o esforzo de marketing e comercialización que leva tras de si. Pero o futuro da edición, como o futuro do xornalismo, ou o futuro de calquera industria centrada na creación de contidos, pasa por elaborar bos produtos.
No caso editorial, o futuro pasa por poñer a atención en crear boas historias e editar libros estimulantes, imaxinativos, coherentes, útiles… e por que estean ben deseñados e ben realizados. Outra cousa é que ao redor do libro dixital se desenvolva unha maneira de narración diferente, quizais máis inmersiva, descentralizada e non lineal, tal como se pode albiscar xa nalgúns proxectos na rede.
– Por que credes que o modelo convencional de distribución é insostible e inxusto?
A trazos xerais as cifras do negocio editorial son coñecidas, e nun sector cunhas marxes de rendibilidade tan escasas —tanto para editores como principalmente para autores—, que entre o 50 e o 60% do custo final dun libro teña como fin asumir ese cadea de venda é o que nos parece pouco sostible. Máis aínda nun contexto como o galego cunha tirada media de exemplares tan reducida.
É presumible que as distribuidoras necesiten desas marxes para seren viables; pero cremos que é un problema de modelo. A situación actual, salvo nos casos de grandes tiradas ou bestsellers, promove a precariedade entre os autores e creadores, fai moi complexo que editoras pequenas ou medianas poidan subsistir, e en último termo, elimina a diversidade e a diferenza favorecendo principalmente a edición mainstream, que é a que ten os recursos necesarios para a promoción a gran escala.
