Cinco tiros contra a escritora que ía publicar un libro de poemas

 

Foi durante unha mañá de comezos de marzo de 1908. José Morales, segundo tenente de Isabel A Católica e antigo tenente coronel infantil dun rexemento coruñés para nenos, sentou á mesa, onde estaba esperando o seu almorzo. Non chegou a tomar nada, para inquietude e sorpresa da súa avoa. Leu algo no xornal e decidiu marchar a toda présa.  Díxolle á súa avoa que esquecera que ese día estaba de garda e que por tanto tiña que marchar. Non é que vos vaiamos facer un spoiler: non estaba de garda e non iría de camiño ao cuartel.

En realidade, percorreu a Coruña con outro obxectivo en mente (e segundo algunhas das crónicas do momento pasou antes polo seu club, leu outro xornal e deu unhas estrañas ordes a alguén sobre o seu equipo de tenis, antes de deixar o seu sable e coller un revolver). O obxectivo final era a casa de baños La Primitiva, unha das casas de baños que tiña a cidade entón e a que pertencía á familia da que entón era a súa moza. Juana Teresa Juega era, de feito, a quen el buscaba e o que marcaría o punto final do seu percorrido pola cidade. Cando a atopou, sacou o seu revolver e disparou cinco tiros sobre a rapaza. Logo, coa única bala que lle quedaba na recámara, disparou sobre si mesmo. O tiro non o matou no momento, pero fíxoo pouco despois, a pesar de que intentaron salvarlle a vida na casa de baños veciña.

O certo é que esta historia podería ser unha máis da crónica de sucesos da época. A violencia machista é, desgraciadamente, unha praga cunha longa historia. Morales actuaba ademais nun momento no que se podería dicir que había unha lexislación que lles era ata bastante favorable aos culpables de violencia machista (e por suposto unha opinión pública que vía as cousas dun modo distinto: unha das crónicas sobre o feito leva o titular ‘Crime por amor’).

Entre as leis que seguían operativas a principios do século XX estaba, por exemplo, unha bastante polémica (nos anos 20 foi material para moitas protestas lideradas por mulleres) que entrara no código penal grazas a unha reforma de 1870. O artigo 438 (e que seguiría funcionando ata que a II República acabou con el) daba un atenuante para a violencia doméstica: se unha muller cometía adulterio, o marido podía ‘reaccionar‘ ante iso. Se mataba á muller e á persoa coa que cometía adulterio, era castigado dun modo benevolente. (E non, se a muller era a que mataba ao marido adúltero non era castigada do mesmo xeito).

Pero o que fai que esta historia sexa diferente ás demais historias de sucesos desa época que se podían atopar nos xornais é quen era a muller protagonista e que foi o que José Morales leu nos xornais aquela mañá: Juana Teresa Juega era escritora e a noticia que Morales lera o anuncio da próxima publicación dun libro de poemas de Juega. A traxedia pode reconstruírse lendo a cobertura mediática da época. Os xornais coruñeses (e galegos en xeral) recolleron con detalle a traxedia. O Diario de Pontevedra, por exemplo, fixo unha crónica con declaracións e diálogos moi ao estilo dese novo xornalismo que sempre nos din que foi inventado nos 60 pero que os xornalistas de principios de século xa empregaban. Que os dous protagonistas formaran parte da ‘sociedade ben’ da cidade posiblemente espertou aínda maior interese. Seguirlle agora o rastro á historia é doado: só hai que facer un par de clics e abrir a Galiciana.

Juana Teresa Juega López era unha das fillas da familia que xestionaba La Primitiva. La Primitiva era unha das casas de baños que existían entón nas cidades galegas con mar. A Coruña tiña varias, pero tamén Vigo, Ferrol ou Pontevedra contaban coas súas. Nunha das de Vigo, por exemplo, ofrecían baños fríos e quentes, con auga doce e salgada e con instalacións para cada sexo.

Nun anuncio en El Norte de Galicia en 1901, La Primitiva anuncia que é “a mellor da Coruña e o máis antiga” e que conta con “todos os adiantos modernos”. Os clientes podían facer baños de auga doce ou de mar, tratamentos con algas ou minerais, duchas de vapor ou duchas específicas. Ademais contaban con salas de ximnasio, de tiro ao branco ou de esgrima. As posibilidades de ocio completábanse con salas de recreo, de lectura e de música e cuns xardíns.

As casas de baños eran como unha sorte de mestura entre os balnearios/spa de hoxe e as primeiras maneiras de gozar da praia. En La Primitiva contaban con bañistas (ou polo menos iso é o que podemos extraer dunha das crónicas sobre o suceso). Os bañistas eran os que axudaban a quen querían entrar na auga do mar a se bañar.  La Primitiva tiña unha historia que se remontaba ao último terzo do século XIX, pero a familia de Juana Teresa só entrou en contacto con ela a principios do século XX, cando o seu pai – un médico que fixera carreira e asumimos fortuna en América – a merca. A familia seguirá sendo a propietaria ata os anos 40.

O nome de Juana Teresa aparece nos medios deses anos. É a destinataria dunha ñoña poesía que é publicada no Diario de Pontevedra e na que se exalta a súa natureza de cantora. Tamén é mencionada nalgunha nota de sociedade. E, igualmente, aparece asinando algún texto tras a traxedia en cuestión (o que demostra que, a pesar de todo, seguiu escribindo). Juana Teresa Juega podería ser, por tanto, unha de tantas señoritas burguesas do momento, unha que ademais tiña inclinacións literarias.

En marzo de 1908, estaba a piques de publicar o poemario Alma que llora, un libro que ía levar un prólogo de Leopoldo Pedreira e “dúas palabras” do “Sr. Figuera Montero”. O texto era a primeira obra literaria da autora, como ela mesma sinalaba na advertencia que acompañaba o texto e que foi publicada nos medios que anunciaban a súa saída do prelo. Os beneficios que sacara o libro ían ir íntegros “para o socorro da infancia desvalida, dos nenos desamparados e moi particularmente dos pobres orfiños”.  Foi xusto esa a nova que leu José Morales aquel día de marzo cando ía tomar o seu almorzo. Morales non estaba conforme con que Juana Teresa Juega publicara un libro e que este levara unha introdución asinada por un home. Segundo El Diario de Pontevedra, antes da traxedia, Morales increpou á escritora dicíndolle: “Decidiches publicar o libro co prólogo de Pedreira só para me molestar”.

E así é como volvemos ao momento co que comezabamos esta historia. Juana Teresa Juega está no xardín de La Primitiva, cun José Morales moi violento que está increpando á autora. Juana Teresa pedirá auxilio, pero ao tenente lle dará tempo antes a baleirar o cargador do seu revolver. A derradeira bala, como sabemos, será a súa.

Juana Teresa Juega sobreviviu á traxedia (Morales non). Seguindo os xornais dos días seguintes podemos continuar a traxectoria do seu tratamento médico. No primeiro momento lograron extraer unha das dúas balas que impactaran contra ela, pero faltaba unha que estaba ilocalizable e ante a que estaban agardando a que lle baixara a inflamación para ver onde estaba. Unhas semanas despois, os xornais din que xa está restablecida. Por suposto, e como era de esperar ante unha noticia ‘sensación’ deste calibre, o día do ataque a casa de Juana Teresa encheuse de visitas sociais.

Que aconteceu despois? Juega continuou escribindo. Polo menos, é posible atopar algunhas mostras de prosa e poesía (ñoña e relixiosa) nos medios da época. En 1910, casa cun xornalista de El Eco de Galicia e nunha das notas de sociedade que recollen a voda falan de que casan “dous poetas”.

Sen embargo, non é difícil imaxinar como, despois de todo este drama, Juana Teresa Juega acabaría por se converter na rapaza á que dispararon por escribir un libro de poemas. Non é difícil imaxinar, de feito, que un poema que publica en agosto de 1908 na prensa é, ao final, un elemento autobiográfico. “Tal vez teñades razón: así é a miña vida, o meu destino así é, escoitar sempre censuras, que alabanzas lonxe están de min!”, podemos ler. “Sabédeo ben”, di, “nada me importa”.

Fotos 1, 2

Shares

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *