No ano 1931, Trotski foi dar unhas conferencias a Copenhague. A noticia era de altísimo alcance. Non só Trotski era o caído en desgracia líder da URSS… senón que ademais nos últimos anos non conseguira saír dunha pequena illa turca na que estaba confinado ao non darlle ningún país de Europa nin os Estados Unidos un visado que lle permitise a entrada. Na axencia Dephot tiñan a todos os seus fotógrafos cubrindo outras noticias e o responsable non tivo máis remedio que botar man dun dos asistentes. O asistente escollido foi o entón mozo Robert Capa, que fixo unha das súas primeiras fotos moi coñecidas. Si, esa que seguro saía no teu libro de Historia do Bacharelato do líder arengando ás masas.
Aínda que esa foto é unha das primeiras que acabarían por pasar á historia do fotoxornalismo, a carreira de Robert Capa, esas fotos que todo o mundo asocia directamente ao seu nome, arranca na Guerra Civil española. Capa chegou a España co seu compañeiro David Seymour e coa súa moza Gerda Taro, que morrería traxicamente no conflito e que vería como a súa carreira quedaba escurecida co paso do tempo pola do propio Capa. Os tres fotógrafos era moi novos, idealistas e chegaron á España dos primeiros meses da Guerra Civil convencidos de que facer fotos era unha maneira máis de combater. Acompañaron aos soldados na fronte de batalla, retrataron as casas derrubadas, capturaron a cara de desesperación dos refuxiados e deron o punto de partida ao moderno fotoxornalismo de guerra. Como explican os expertos no documental ‘La maleta mexicana’, ata entón había fotos do antes e do despois da batalla, pero nunca do durante.
Chim, muller facendo inventario de arte (explicación completa ao final do artigo)
A súa aventura na guerra deixou unha chea de fotos icónicas, recoñecidas mundialmente e asociadas para sempre á Guerra Civil Española; conseguiu que moita xente fose consciente do que estaba a suceder na España en guerra, a primeira guerra europea na que os mortos principais era a poboación civil; acabou con Gerda Taro, que morreu atropelada por un tanque cando era evacuada da fronte de Brunete; e, como xa sabemos, arrancou o fotoxornalismo moderno de guerra. Pero, ademais, deixou o punto de comezo dunha misteriosa historia de desaparicións que remata, como moitas historias do exilio republicano, en México tras ter pasado por Francia.
As fotos que Capa, Chim e Taro tomaban na guerra eran reveladas en París por Imre Csiki Weiss, quen tiña clasificados os negativos nunhas caixas-maleta nos que se podía seguir o rastro de quen fixera cada rolo e onde o fixera. Cando acabou a Guerra Civil española, arrancou a Segunda Guerra Mundial e Weiss tivo que fuxir de París (como os tres fotógrafos, era un refuxiado xudeu de Centroeuropa). Para protexer as imaxes recorreu a México, o país que primeiro recibira aos republicanos españois e agora estaba a axudar a todos os que estaban a abandonar Europa. A maleta acabou así nas mans do xeneral Francisco Aguilar González, o embaixador mexicano ante a Francia de Vichy. E aí o rastro perdeuse case para sempre. O irmá de Capa, Cornell Capa, estivo na procura dos negativos durante anos, aínda que as diferentes pistas non levaban a nada. Ninguén sabía que fora dos arquivos perdidos.
Gerda Taro, soldados republicanos (máis información ao final do artigo)
A maleta mexicana, como acabaría por ser bautizada, abandonara Francia con xeneral e acabara en México, onde por varias voltas e reviravoltas das herdanzas acabou nas mans de Benjamin Tarver, un cineasta medio estadounidense – medio mexicano, que recibiu os negativos cando a morte da súa tía envoltos en bolsas de plástico. El foi quen acabou por sacar ao mundo por segunda vez a existencia das fotos, aínda que foi realmente a cineasta Trisha Ziff quen recuperou a maleta para o legado de Capa (o International Center of Photography, ICP, en Nova York). Ziff fixo do viaxe da maleta o documental así titulado, no que traza non só a aventura das fotos senón tamén o que aconteceu na Guerra Civil e na postguerra. E o ICP lanzou, trala recuperación do arquivo, as fotos de volta ao mundo.
Os negativos e as imaxes volveron agora, e para pechar o círculo, a España, aos escenarios nos que Capa, Chim e Taro fixeron algunhas das súas fotos. Primeiro estiveron en Barcelona e agora, ata finais de mes, o estarán en Madrid, no Círculo de Bellas Artes e no marco de PhotoEspaña. Na exposición madrileña poden verse 70 fotografías (50 de ela copias de época, segundo apuntan dende a organización), 101 follas de contactos ampliados modernos dalgunhas series completas (que farán que deixes a vista intentando velo todo), dous audiovisuais e material documental como revistas contemporáneas nas que apareceron as imaxes.
Robert Capa, exiliados republicanos (máis información ao final do artigo)
A exposición é sobrecolledora, sobre todo a medida que as fotos de Capa e de Gerda Taro (sobre todo as de Taro, menos populares e moi duras en ocasións, como as que fixo da morgue de Valencia no 37 e que son francamente sobrecolledoras) vanse apropiando da exposición. A cronoloxía permite descubrir os sentimentos dos retratados: fronte ás caras máis esperanzadas e optimistas das primeiras imaxes chégase ao final, os campos de refuxiados en Argèles-sur-Mer e a desesperación do perdido.
A exposición A maleta mexicana estará no Círculo de Bellas Artes de Madrid ata o 30 de setembro. En Verona, ata o 16 de setembro, o Centro Internazionale di Fotografia acolle unha exposición menos popular pero igualmente interesante que fai unha panorámica por toda a obra de Capa.
Fotos |© International Center of Photography Collection International Center of Photography
Por orde de aparición:
Chim (David Seymour) [Muller facendo inventario das pinturas da colección das Descalzas Reais con dous soldados republicanos, Madrid], Outubro–Novembro 1936
Gerda Taro [Soldados republicanos, La Granjuela, fronte de Córdoba], Xuño 1937
Robert Capa [Exiliados republicanos marchan da praia a un campo de internamento, Le Barcarès, Francia], Marzo 1939
